Հանրագիտարան >> Հայոց ցեղասպանության հանրագիտարան >> Զեյթունի ապստամբություններ (1877-78,1895)

 ԶԵՅԹՈՒՆԻ ԱՊՍՏԱՄԲՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐ 1877-78,1895, Զեյթունի հայերի ինք- նապաշտպանական կռիվները թուրքական տիրապետության դեմ: XIX դ. 2-րդ կեսին թուրքական կառավարությունը վճռական միջոցների դիմեց Զեյթունի կիսանկախ գոյությունը վերացնելու համար: Այդ գործողությունները դեռևս 1862-ին առաջ էին բերել զեյթունցիների հուժկու ապստամբությունը: 1877-1878-ի ապստամբությունը բռնկեց ի պատասխան հարկերի ծանրացման և թուրքական վարչության ճնշումների: Դրան նախորդեցին զեյթունցիների հուզումները. 1872-ին և 1875-ին հայերը քաղաքից վտարեցին թուրք ոստիկաններին և իրենց անկախ հայտարարեցին: 1877-78-ի ռուս-թուրքական պատերազմը հնարավորություն չէր տալիս թուրքական ուժերին ճնշելու ապստամբությունը: Հայերը փորձեցին կապ հաստատել Արևմտյան Հայաստանում գործող ռուսական զորքերի հետ՝ զենք ստանալու համար, սակայն օգնություն չստացվեց: Պատերազմից հետո թուրքական կառավարությունը ուժեր կենտրոնացրեց Զեյթունի դեմ, կարճ ժամանակում ճնշեց զեյթունցիներին միանալ ցանկացող թուրքմենական կոզանօղլու ցեղի ապստամբությունը, ապա գրավեց Զեյթունը: 400 ապստամբներ իշխան Պապիկ Ենիտունյանի (Նորաշխարհյան) գլխավորությամբ բարձրացան լեռները և շարունակեցին պայքարը: Բարձր դուռը Թուրքիայի ներքին գործերին եվրոպական միջամտության նոր առիթ չտալու համար բանակցություններ սկսեց Պապիկ իշխանի հետ: Թուրքական կողմը Պապիկ իշխանին ճանաչեց քաղաքագլուխ, իջեցրեց հայերից գանձվող հարկի չափը, ազատեց Մարաշում բանտարկված զեյթունցիներին, փոխզիջումների միջոցով հանդարտեցրեց Զեյթունը:

Արևմտյան Հայաստանում և Թուրքիայի հայաբնակ վայրերում 1895-96-ի հայկական կոտորածների ժամանակ, 1895-ին Զեյթունը դիմեց նոր ապստամբության: 1895-ի ինքնապաշտպանությունը սկսվեց օգոստոսին, երբ թուրքական ճնշման ուժեղացման և հայկական կոտորածների պայմաններում Զեյթունի ազգային ժողովը որոշեց քաղաք փոխադրել շրջակա գյուղերի բնակիչներին, դուրս շպրտել թուրք պաշտոնյաներին, պատրաստվել դիմադրելու թուրքական ուժերին: Գավառի բնակչության մի մասը (շուրջ 10 հզ. հայ) կենտրոնացավ Ֆռնուզ գյուղում: 1895-ի հոկտեմբերին, Մարաշի հայկական կոտորածներից հետո, թուրքական զորքերը (50-60 հզ. ասկյար) շարժվեցին Զեյթուն: Զեյթունցի մարտիկները (6000 մարդ) իշխան Ղազար Շովրոյանի, Աղասի Թուրսարգսյանի գլխավորությամբ ավելի քան երկու ամիս դիմադրեցին թուրքական բանակին և հետ շպրտեցին նրանց գրոհները: Չկարողանալով գրավել Զեյթունը՝ թուրքական կառավարությունը հարկադրված Զեյթուն բանակցելու ուղարկեց օտարերկրացի 4 հյուպատոսի: Կնքվեց համաձայնագիր: Թուրքական զորքերը հեռացան գավառից, ներում շնորհվեց ապստամբած հայերին, նշանակվեց քրիստոնյա կառավարիչ, բնակչությունը հինգ տարով ազատվեց հարկերից:

Հ. Պողոսյան

Գրականության ցանկ

 

«Հայկական հարց» հանրագիտարան, Երևան, 1996թ.:

Ներսիսյան Մ. Գ., «Հայ ժողովրդի ազատագրական պայքարը թուրքական բռնապետության դեմ 1850-1870 թթ» , Ե., 1955: 

Մելիքսեթյան Վ. Գ., «Զեյթունի հերոսամարտերը», Ե., 1960:

Թուրսարգսյան Կ, «Զեյթունի պատմությունը», 2-րդ հրտ., Բեյրութ, 1962:

Պողոսյան Հ. Ա, «Զեյթունի պատմությունը», Ե., 1969:


 

ՀՀ, ք. Երևան, Ալեք Մանուկյան 1,
ԵՊՀ 2-րդ մասնաշենք, 5-րդ հարկ,
Հեռ.` + 37460 71-00-91
Էլ-փոստ` info@armin.am

Բոլոր իրավունքները պաշտպանված են: Կայքի նյութերի մասնակի կամ ամբողջական օգտագործման, մեջբերումների կատարման դեպքում հղումը պարտադիր է` www.armeniansgenocide.am